Kształty małych cząsteczek

Teoria VSEPR opisuje pięć głównych kształtów prostych cząsteczek: liniowy, trygonalny planarny, czworościenny (tetraedryczny), trygonalny bipiramidalny i oktaedryczny. Należy zauważyć, że nazwy geometrii zależą wyłącznie od pozycji atomów, a nie od układu elektronów.

Podstawowe kształty molekuł swobodnych

„Atomy w molekule” i „w sieci kryształu”

Kształty swobodnych cząsteczek chemicznych
przejdź od razu do ilustracji ... »

Podstawowe kształty molekuł

podstawowe kształty molekuł

liniowy, trygonalny planarny, czworościenny (tetraedryczny), trygonalny bipiramidalny i oktaedryczny

Zastosowanie modeli w nauczaniu chemii

przegląd zagadnień podstawowych, opis elementów w zestawach - instrukcja M&C Lab (dawniej strony 6, 7)

Wszystkie, stosowane w nauczaniu chemii modele - od najprostszych tzw. krążkowych do modeli komputerowych - mają swoje ograniczenia. Ważne jest by uczniowie poznawali je systematycznie i zdawali sobie sprawę z tego, że model jest jedynie uproszczeniem rzeczywistości, którą odwzorowuje.

Omawiane tutaj modele pręcikowo-kulkowe szczególnie dobrze odzwierciedlają strukturę cząsteczek czy sieci kryształów tzn. ukazują dobrze względne położenia atomów (jonów) jak też, w sposób przejrzysty, kierunkowość wiązań chemicznych.

Wersja pierwotna: Zestawy elementów strukturalnych wyposażone są w instrukcję podręczną w postaci kart pn. Typy elementów strukturalnych reprezentujących „atomy w molekule” oraz łączniki reprezentujące wiązania chemiczne występujące w zestawach UNI2 oraz KOM-2. (Karty te dołączone są do niniejszej instrukcji.) W instrukcji podręcznej umieszczono podstawowe informacje o stosowanym kodzie kolorów, o typach koordynacyjnych elementów strukturalnych oraz podano w formie uproszczonej przykłady wykorzystania danych elementów do budowy wybranych cząsteczek.

Zmontowane modele sieci kryształów oraz modele DNA posiadają na metce główne informacje dotyczące w szczególności kodu kolorystycznego, ułatwiające Użytkownikowi zapoznanie się z modelem.

Od roku 2002 firma M&C Lab instrukcję dostarcza na krążku CD wraz z odpowiednimi animacjami komputerowymi, których liczba sukcesywnie wzrasta.

Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych zestawów.

1. Zestaw elementów strukturalnych do budowy modeli cząsteczek i sieci kryształów KOM-2.

Zestaw przeznaczony jest do ćwiczeń uczniowskich i składa się z trzech części:
a. elementy do budowy modeli cząsteczek związków nieorganicznych
b. elementy do budowy modeli cząsteczek związków organicznych
c. elementy do budowy fragmentów sieci diamentu i grafitu, modelu fullerenów do C60 włącznie oraz komórki elementarnej halitu.
Założono, że w oparciu o instrukcję podręczną uczeń samodzielnie zbuduje poprawną strukturę wybranego związku, a dalej w dyskusji z nauczycielem, będzie umiał na podstawie tak zbudowanego modelu opisać pewne właściwości molekuły takie jak np. polarność cząsteczki H2O, możliwość tworzenia izomerów geometrycznych, itp.

2. Zestaw elementów strukturalnych do budowy modeli cząsteczek UNI-2.

Zestaw przeznaczony jest dla nauczyciela i obejmuje większość produkowanych typów elementów. Podobnie jak w zestawie dla ucznia, wyboru właściwego dla danego związku elementu strukturalnego dokonuje się w oparciu o instrukcję podręczną (na płycie CD przejdź do elementy). Zestaw nie posiada elementów przeznaczonych do budowy modeli sieci kryształów albowiem integralnie związanym z tym zestawem jest zestaw podstawowy gotowych sieci kryształów obejmujący modele: diamentu, grafitu heksagonalnego, fullerenu C60, halitu oraz lodu zwykłego. Zestaw posiada płaty orbitalowe dzięki czemu nauczyciel może zilustrować uczniom zagadnienia związane z wyobrażeniem wiązań chemicznych.

3. Zestaw modeli sieci kryształów.

Zestaw obejmuje modele diamentu, grafitu heksagonalnego, fullerenu C60, halitu oraz lodu. Wykorzystując ten zestaw nauczyciel może omówić zagadnienia alotropii, twardości kryształów, gęstości ciał stałych oraz wybrane problemy o charakterze teoretycznym jak translacje, przewodnictwo cieplne czy elektryczne ciał stałych oraz zagadnienia związane z budową kryształów jonowych, atomowych czy cząsteczkowych.

4. Model cząsteczki B-DNA.

Model, w sposób jasny i klarowny przedstawia podwójną helisę - w pewnym sensie symbol nauki naszego wieku. Na wyższym poziomie nauczania daje okazję do dyskusji nad takimi zjawiskami jak replikacja, kod genetyczny itp. Tworzy także doskonałe okazje do stawiania pytań problemowych, np. „jakie skutki mogłaby mieć zmiana konfiguracji furanozy?”, „jakie znaczenie dla replikacji mają mostki wodorowe?”, czy pytania o to, które? i dlaczego? zasady organiczne mogą łączyć się w pary.

Wybrane przykłady zastosowania elementów strukturalnych w nauczaniu chemii.

Omawiając powyżej poszczególne zestawy przedstawiono ogólnie kilka przykładów wykorzystania modeli w nauczaniu. Dalej szczegółowo przedstawione będą wybrane przykłady, które mogą zainspirować do poszukiwania własnych propozycji zastosowania modeli w procesie nauczania. Przykłady takie można też znaleźć w wielu podręcznikach (np. w zestawie podręczników „Chemia i my” R. M. Janiuk, K. Skrok, WSziP 1995) przeznaczonych do nauczania chemii w szkole podstawowej czy średniej. W dalszej części przedstawiono wybrane przykłady modeli cząsteczek - od najprostszych, dwuatomowych cząsteczek pierwiastków po bardziej złożone cząsteczki dimerów czy fragmenty wybranych sieci krystalicznych.

Rys. 7. Model cząsteczki H2

Model cząsteczki H₂

Rys. 8. Model cząsteczki O₂

Model cząsteczki O₂

Rys. 9. Model cząsteczki wody H2O

Model cząsteczki H₂O

Budowę DNA omówiono w końcowej części niniejszej instrukcji. Przedstawiono także propozycje modelowania prostych reakcji czy przykłady rozwiązywania problemów chemicznych.

Rys. 10. Model cząsteczki azotu N2

Model cząsteczki N₂

Rys. 11. Model cząsteczki acetylenu C2H2

Model cząsteczki C₂H₂

Rys. 12. Model cząsteczki CO2

Model cząsteczki CO₂

Rys. 13. Model cząsteczki
SO3

Model cząsteczki SO₃

W stanie gazowym
- trójkątna struktura płaska

Rys. 14. Model cząsteczki kwasu siarkowego H2SO4

Model cząsteczki H₂SO₄H₃PO₄, P₄O₆ i P₄O₁₀

Model jonu siarczanowego SO42- przedstawiony jest tutaj w postaci zdeformowanego tetraedru - w istocie powinien być regularnym tetraedrem

Rys. 15. Model cząsteczki kwasu azotowego HNO3

Model cząsteczki HNO₃

(doświadczalnie wyznaczony kąt walencyjny α (O1-N-O2)=1300 dyskusja struktury zob. np. The Structure of Small Molecules, W. J. Orville-Thomas, Elsevier Publishing Company, 1966)

Rys. 16. Model cząsteczki kwasu fosforowego H3PO4

Model cząsteczki H₃PO₄

prezentowany model należy uznać za zwyczajowy, dyskusja struktury zob. np. Zwięzła chemia nieorganiczna, J. D. Lee, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994)

Rys. 17. Model cząsteczki kwasu fosforowego H3PO4

Model cząsteczki H₃PO₄

w tym modelu jedno z połączeń tlenu dwuwiązalnego przeniesiono z pozycji ekwatorialnej do aksjalnej pozycji wiązań przy atomie fosforu - por. rys. 16; otrzymany w ten sposób model ma kształt zdeformowanego tetraedru, co lepiej oddaje geometrię cząsteczki

Rys. 18. Model cząsteczki
P4O6 (P2O3)

Model cząsteczki P₄O₆ (P₂O₃)

Model cząsteczki P4O10 tworzymy rozbudowując model cząsteczki P4O6 o dodatkowe cztery atomy tlenu. Należy przy tym pamiętać, że wiązania te są wiązaniami akceptorowo-donorowymi

Podstawowe typy geometrii cząsteczek (molekuł) - linki do wybranych stron

Animated Molecules created by Robyn Rindge »
Kształty cząsteczek i jonów . Metoda VSEPR »
Institute of Inorganic Chemistry Würzburg (.PDF) »

linki aktualne od ok. 1999 roku - testowano 2024